Je leest de verpakking van een product en ziet ‘Kan sporen van gluten bevatten‘.
Kan je dit nu wel of niet eten? Dat is een persoonlijke keuze. Wij doen het (meestal) wel. Waarom en hoe? Je ziet het in het onderstaande artikel.

Lees verder over besmettingsgevaar, glutenstapeling en over de kans dat er daadwerkelijk sporen van gluten in het product zitten. Met daarbij verwijzingen naar wetenschappelijk onderzoek hierover.

Hoe doen wij het?

Wij eten WEL producten waar op staat ‘kan sporen van gluten bevatten‘. Maar een aantal productgroepen eten we NOOIT met dit opschrift. Dit gaat o.a. om koekjes, gebak van de bakker en haver. Maar zeker ook om meel. Havermeel, boekweitmeel en quinoameel eten wij nooit zonder glutenvrij logo.
(Lees ook mijn blog Is haver glutenvrij?)

Daarnaast letten wij op dat we niet te veel gluten binnen krijgt d.m.v. glutenstapeling (zie verder in dit artikel)

Besmettingsgevaar

Elize van Stories of a Coeliac schreef ongeveer tegelijk met mij een blog over sporen van gluten. Helaas staat deze blog niet meer online, maar zij schreef o.a. het volgende:

De fabrikant is niet verplicht om sporen van gluten te vermelden op het etiket. Als er niks over sporen van gluten op het etiket staat, kan een product dus alsnog besmet zijn. Staat er wel ‘kan sporen van gluten bevatten’ op het etiket, dan weet je alleen dat er een kans bestaat dat het product besmet is. Maar die kans is er dus eigenlijk altijd al, ook als er geen waarschuwing op het etiket staat.

Vaak gebruiken fabrikanten de claim ‘kan sporen bevatten van…’ om zich in te dekken. Dat begrijp ik wel. Het is moeilijk om in te schatten of iets sporen van een allergeen kan bevatten. Denk maar eens aan de reis die grondstoffen soms moeten afleggen voor ze in het eindproduct belanden en uit hoeveel ingrediënten producten vaak gemaakt zijn. Als je al die grondstoffen en ingrediënten moet nagaan op mogelijke besmettingen ben je wel even bezig.

Verder had ze een mooi betoog over het gezond verstand: Producten waar de besmettingskans groot is, niet eten!

Glutenstapeling

Bij sporen van gluten is er een kans dat je boven je persoonlijke tolerantiegrens uit komt. De gemiddelde coeliakiepatient (naar schatting 80%) kan 10 mg gluten per dag binnen krijgen zonder klachten en zonder darmschade. Maar deze tolerantiegrens is bij iedereen verschillend.
Deze miligrammetjes gluten krijg je op veel manieren binnen: een kus van je lief, een vieze deurklink en voeding die toch niet helemaal glutenvrij is. Al die miligrammetjes bij elkaar noemen we glutenstapeling.

Wat doen wij om glutenstapeling te voorkomen?

• Wij eten wel glutenvrij tarwezetmeel, maar niet elke dag.
  Uit Duits onderzoek blijkt dat glutenvrij tarwezetmeel tussen de 5 en de 152 ppm bevat. Dit is veel meer dan de toegestane 20 ppm.
  Lees meer over dit onderzoek op het coeliakieforum
• Wij eten haast geen bewerkte producten als pakjes en zakjes.
• Wij eten veel pure producten (de ervaring is dat sporen van gluten in 90% van de producten uit de supermarkt zit).

Uitzending Keuringsdienst van Waarden: 50% kans op sporen van

In 2011 maakte het consumentenprogramma Keuringsdienst van Waarde een programma over Sporen van…

De conclusie (te zien vanaf 19 minuten en 20 seconden) is dat je net zo veel kans hebt op een spoor van als het wel op de verpakking staat, dan als het niet op de verpakking staat. Beide ca. 50% kans op een spoor van…

“Onderzoek van de VWA (voormalige keuringsdienst van waren) die hebben een aantal producten nagekeken op allergenen, zowel producten met een waarschuwing als producten zonder waarschuwing. En het bleek eigenlijk dat van ongeveer de helft van de gevallen van producten MET waarschuwing het allergeen er in zat. Maar ook in ongeveer de helft van de gevallen van de producten zonder waarschuwing.“

Maar hierbij maken zij geen onderscheid tussen de verschillende allergenen.

Allergenenmanagementsysteem VITAL 2.0: niet geschikt voor coeliakie

Veel bedrijven gebruiken het allergenen managementsysteem VITAL 2.0. Dit mede door TNO ontwikkelde systeem is gebaseerd op informatie over allergene patienten in ziekenhuizen. Nu zou je verwachten dat deze etikettering ook gebaseerd is op hoeveel mensen met coeliakie er ziek van worden. Dat is niet zo. Als er op het etiket de tekst staat “kan sporen van tarwe bevatten” dan staat die tekst daar omdat mensen met een IgE gemedieerde tarwe-allergie er ziek van worden. Ook zegt de vermelding niets over de hoeveelheid gluten of tarwe in het product. Bijv. als het gaat om hagelslag, kan deze vermelding vanaf 6 ppm op het etiket komen. Je weet dan op basis van het etiket dat er een beetje gluten in zit (hoogstwaarschijnlijk), maar je weet niet of het 6, 10 of 20 ppm is.

De ‘kan sporen bevatten van’ allergenenetikettering is bedoeld voor mensen met een allergie (en gebaseerd op de ernst van de reactie, of iemand eraan overlijdt en bij welke hoeveelheid van het allergeen, daar bestaan tabellen van bij TNO, afkomstig van allergologen), maar het is oorspronkelijk niet bedoeld voor mensen met coeliakie en hun uiteenlopende mate van gevoeligheid en ernst van de klachten (met informatie afkomstig van maagdarmleverartsen).

Bron: Tine op coeliakieforum

Aanvulling 2 januari 2020: Nieuwe versie van VITAL2.0 – VITAL3.0

Op etiketten van voedingsmiddelen zal mogelijk vaker gewaarschuwd worden voor de aanwezigheid van tarwe (bijvoorbeeld ‘kan sporen bevatten van tarwe’). Dat komt omdat de ‘referentiedosis’ waarbij een fabrikant een waarschuwing op het etiket zet omlaag is gegaan van 1 mg naar 0,7 mg per gegeten portie. Deze dosis is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek onder mensen met een tarwe-allergie (en niet op de hoeveelheid gluten waar coeliakiepatiënten ziek van worden). In 2019 is bij 99 patiënten met een tarwe-allergie getest van welke hoeveelheid tarwe ze ziek worden. Vervolgens is gekozen voor een hoeveelheid tarwe die 99% van de mensen met een tarwe-allergie beschermt. Dit is strenger dan eerst, want tot nu toe kwam er een waarschuwing op het etiket als 95% van de patiënten met een tarwe-allergie er geen last van zou hebben.

Het Australische ‘Allergen Bureau’ heeft het oude allergenenmanagement systeem VITAL 2 vervangen door een nieuwe versie, VITAL 3, op basis van de aanbevelingen van een groep wetenschappers, onder meer van TNO. Ze hopen dat meer fabrikanten het waarschuwingssysteem gaan gebruiken. Het blijft een waarschuwing op vrijwillige basis; fabrikanten zijn niet verplicht om kruisbesmetting met allergenen op het etiket te zetten (de ingrediënten moeten er wel altijd op staan). Als er een waarschuwing volgens dit systeem (VITAL 3) op het etiket staat, kunnen mensen met een tarwe-allergie het beter laten staan. Als er geen allergenenwaarschuwing op het etiket staat, blijft het een gok of het veilig is of niet. Bij 7 van de 14 allergenen (melk, soja, ei, etc) is de referentiedosis die het Allergen Bureau hanteert aangepast op basis van nieuw wetenschappelijk onderzoek. Onder meer supermarkt AH maakt gebruik van de VITAL systematiek voor het vermelden van kruisbesmetting met allergenen op de verpakkingen. 

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit NVWA hanteert overigens voor producten op de Nederlandse markt een andere ‘referentiedosis’ voor allergenen, 14 ppm bij een portie van 10 gram en 1,4 ppm bij een portie van 100 g, zie verder deze tabel.  

Bron: allergenenconsultancy 
Mijn Bron: Tine op het coeliakie-forum

Engels onderzoek: 81% kans op sporen van

Onderzoek uit Groot-Brittanie uit 2014 maakt wel onderscheid tussen de verschillende genen. Hieruit blijkt dat de kans op besmetting met melk en gluten groter is dan de kans op besmetting met pinda’s en hazelnoten.
In 19% van de gevallen wordt er wel (sporen van) gluten vermeld op het etiket, maar is deze niet aanwezig. In 81% van de gevallen is gluten dus wel aanwezig.

“Gezien de gevaren voor mensen met een pinda-allergie worden pinda’s en hazelnoten veel sneller (volgens sommigen te snel) op een etiket gezet. In het Britse onderzoek waren in 45% van de gevallen geen pinda’s en hazelnoten in een product te vinden, maar stond het wel op het etiket. Bij gluten ligt dat percentage met 19% een stuk lager (dwz gluten gedeclareerd op het etiket, maar niet aanwezig).

Daarnaast gaat het bij pinda’s en hazelnoten vaker om een ‘heterogene distributie’ (dus een piekbesmetting) en bij melk en gluten (gezien de wijdverbreide toepassing hiervan) eerder om een homogene distributie (het zit dan in de hele productie/ oplage). Dus kun je het met een eenmalige meting bij pinda’s en hazelnoten mogelijk niet goed aantonen, maar bij gluten en melk eerder.

Bovendien hebben mensen met coeliakie te maken met ‘stapelen’ van de hoeveelheid gluten verspreid over de dag en moeten ze proberen onder hun individuele intolerantiegrens te blijven; bij een allergie is dat niet zozeer aan de orde en gaat het om een reactie op één bepaald voedingsmiddel.

Mijn grootste wens – als coeliakiepatiënt – is dat in de toekomst de hoeveelheid gluten op het etiket komt te staan (of in een app), net als de hoeveelheid koolhydraten, vetten, eiwitten, etc. Nu weet je nooit precies waar je aan toe bent, hoeveel gluten je (ongemerkt) binnenkrijgt, en wat dat voor je gezondheid betekent. “

Lees het hier onderzoek Survey of allergen labelling and allergen content of processed foods. De tekst over het onderzoek komt weer van Tine.

Nederlandse Coeliakie Vereniging: Kan sporen van gluten bevatten zegt eigenlijk niets

De Nederlandse Coeliakie Vereniging deed onderzoek naar verschillende producten met het opschrift ‘kan sporen van gluten bevatten‘ en soortgelijke producten die dit opschrift niet hadden. Er werden 4 productsoorten onderzocht:
kroepoek, chocolade, allesbinder en bitterkoekjes. Van elke productsoort 1 met het opschrift en 1 zonder het opschrift. Een product is na de test meteen uit de schappen gehaald. 1 product met claim en 1 product zonder claim scoorden boven de wettelijke 20 ppm norm. De overige producten scoorden zowel met als zonder de vermelding onder de norm.

De conclusie van het onderzoek is dat de claim ‘kan sporen van gluten bevatten’ geen richtlijn is voor glutenvrije consumenten op basis waarvan een overwogen keuze gemaakt worden.

De NCV wil benadrukken dat het hier om een indicatieve steekproef gaat.

Lees meer over het onderzoek: ‘Kan sporen van bevatten’ zegt eigenlijk niets